2 januari 1979 : Op deze dag bracht de winter opnieuw spektakel. Alsof het allemaal nog niet genoeg was geweest aan het eind van het oude jaar, kregen we op 2 januari een bizarre weerdag met extreem weer, bijzondere weersveranderingen en opnieuw grote verschillen tussen delen van het land (zie bijvoorbeeld het weer om 15.00 uur). Met name Zuid Holland kreeg te maken met uitzonderlijke weersverschijnselen en weersveranderingen. Stel je voor, op één dag : lichte dooi en (zeer) strenge vorst ; mist, regen, hagel en sneeuw; onbewolkte hemel en onweer; storm en windstil weer? Het gebeurde allemaal in Rotterdam en omgeving.
Zoals zich al aankondigde op de weerkaart van gisteren, ontstond er een aktieve sneeuwdepressie op de Noordzee, ook wel Polar Low genoemd, die in zuidzuidoostelijke richting over ons land trok. Een Polar Low is in het zeegebied bij Noord Noorwegen een heel normaal verschijnsel. Het ontstaat boven het relatief warme oceaanwater als daar koude lucht uit de poolstreken overheen stroomt. Door clustering van buien ontstaat een klein lagedrukgebied, waarin het intensief kan sneeuwen. Je zou het kunnen zien als de arctische tegenhanger van de tropische cycloon; ook een Polar Low heeft een centrum met rustig weer een blauwe luchten. Op 1 januari was heel west Europa volgepompt met zeer koude, arctische lucht, zodat boven de Noordzee zo’n Polar Low kon ontstaan. Het exemplaar, dat ons op 2 januari bereikte, was voor onze streken van grote intensiteit en bracht op korte afstand enorme weersverschillen. We zullen het zien in de beschrijving. Meteorologen hadden het bijzonder moeilijk met de ontwikkeling van dit slecht weergebied; het ging op de Noordzee gewoon te snel en onverwacht om te kunnen worden bijgehouden.
1.00 uur : Het vriest in bijna het hele land streng tot zeer streng. Temperaturen : Den Helder –15, De Bilt en Beek (L) –14 en Eelde -19. De wind neemt in het westen al iets toe, waardoor het daar minder hard vriest : Rotterdam –12 en Vlissingen –6.
4.00 uur : De Bilt : het is –14°C; de wind waait uit het zuiden en neemt iets toe. Vanaf nu begint een stijging van de temperatuur. In het westen van het land raakt de lucht betrokken en waait het wat harder uit het zuiden. De temperatuur is daar al opgelopen tot boven –10. De verwachte mist is in het westen niet komen opdagen of is nu al lang verdwenen.
8.00 uur : De wind is op de nadering van de depressie in het hele land uit het zuiden gaan waaien. In het westen van het land daalt de barometer nu snel en is matige tot zware sneeuwval begonnen, die zich naar het oosten uitbreid; daarbij vriest het matig. In het noorden en oosten is het nog vrij rustig met strenge vorst.
10.00 uur : Schiedam : Ik wil met de auto vertrekken om op het conservatorium (Rotterdam) wat te gaan studeren. Het is ongeveer –5°C, het waait hard en het sneeuwt zwaar. Met enige moeite heb ik het portierslot geopend en ik zet mijn tas in de auto. Daarna ga ik aan het werk om de ruiten sneeuwvrij te maken; het sneeuwt zo hard, dat het zicht maar ongeveer 500 meter is. Snel wil ik weer in de auto stappen; dat was ijdele hoop, want nu zit het portierslot opnieuw dicht gevroren. Met nog meer moeite dan de eerste keer krijg ik het weer ontdooid en geopend. De rit van ongeveer 5 km verloopt moeizaam door de niet weg te pekelen sneeuw op de weg. Ik kom zonder problemen op het conservatorium aan.
In Noord en Zuid Holland sneeuwt het hevig bij harde wind en matige vorst. In De Bilt gaat de winter iets minder te keer; het begint daar bij –9 en een matige tot vrij krachtige zuidenwind zachtjes te sneeuwen.
10.15 uur : Amstelveen : De sneeuwval die rond 10 uur is begonnen loopt uit op een ware blizzard met zicht terug lopend tot 200 meter; de wind heeft uitschieters van 16 m/s. En dat bij –6° : niemand waagt zich buiten als het niet hoogst noodzakelijk is. Om 10.30 uur wordt de sneeuwval minder.
12.00 uur : Enorme verkeerschaos in het westen van het land. Op de snelwegen wordt nog gereden met een snelheid van 30 tot 40 km/uur; binnenwegen raken plaatselijk onbegaanbaar. De spoorwegen hebben het opnieuw moeilijk; veel treinen vallen uit en de nog rijdende treinen hebben een kwartier tot anderhalf uur vertraging. Intercity’s naar het noorden rijden al bijna niet meer. De problemen worden veroorzaakt door bevroren wissels en door stuifsneeuw onklaar geraakte motoren. Eén trein bezwijkt in het zicht van de haven : de reizigers moeten de laatste 800 meter naar het CS van Amsterdam langs de rails lopen.
Amstelveen : de temperatuur is opgelopen tot omstreeks –5; de lucht is donker maar het hevige sneeuwen is opgehouden; nog altijd die harde zuidoostenwind.
De Bilt : bij –7° sneeuwt het nu iets harder; de luchtdruk daalt snel bij krachtige zuidzuidoostenwind.
Vlissingen : de wind draait door het zuiden heen naar zuidwest, de temperatuur stijgt richting vriespunt.
13.00 uur : Het centrum van de sneeuwdepressie nadert onze kust. Op verschillende plaatsen in Zuid en Noord Holland worden enkele klappen onweer waargenomen. De sneeuw en hagel heeft een buiïg karakter. Amstelveen : -4°C; drie onweersontladingen bij opnieuw sneeuwval met nu ook korrelhagel. De Bilt : -6°C. Ook in de buurt van Leiden wordt een klap onweer gehoord ; de temperatuur stijgt, maar het komt net niet tot dooi.
Valkenburg meldt een maximum van –0,1°C.
In het noordoosten van het land is van dit bijzondere weer niets te merken. Er staat een zwakke tot matige zuidoostenwind en de temperatuur ligt tussen –8 en –10; af en toe valt wat lichte sneeuw. In de kop van Noord Holland komt plaatselijk mist voor bij matige vorst. Vlissingen : De krachtige wind draait door naar zuidwest en de temperatuur komt nu in de loop van het volgende uur boven het vriespunt uit.
14.00 uur : Amstelveen : De temperatuur is gestegen tot –3, de wind is gaan liggen en de barometer stopt met dalen. De sneeuwdikte is uitgegroeid tot 10 cm.
Rotterdam/Schiedam : Geleidelijk is het sneeuwen minder geworden. Maar wat er nu gebeurt verbaast mij wel heel erg ; na een licht regenbuitje klaart de lucht op, de zon breekt af en toe door en de wind is gedraaid naar noordwest. Het waait trouwens helemaal niet hard meer. Wat is hier aan de hand, vraag ik me af. Op straat is te zien dat het een beetje dooit en de temperatuur blijkt inderdaad tot +2 graden te zijn gestegen. Komen we dan toch in zachtere lucht? Daar was in de verwachting helemaal geen sprake van. Of zou het centrum van de depressie langs trekken?
Vlissingen : de dooi is ingevallen. Met een krachtige tot harde noordwesten wind stroomt minder koude lucht van de Noordzee binnen. De wind neemt in daarna nog verder toe.
14.30 uur : De Bilt : De hoogste temperatuur van de dag wordt nu gemeten : -4,7°C en dat bij oostenwind. De luchtdruk stijgt weer en een windstoot van 15 m/s wordt gemeten.
14.45 uur : Amstelveen : de luchtdruk begint snel te stijgen; vanuit het noordwesten wordt het steeds donkerder. Mogelijk trekt de kern van de depressie tussen nu en drie uur het land op.
15.00 uur : Schiedam : Een vreemd soort aangenaam weer is het, als een vrij normale winterdag met zwakke noordwestenwind en opklaringen. Dit duurt mij allemaal te lang; waar is de kou gebleven? De maximumtemperatuur op Zestienhoven wordt bereikt met 2,2°C.
Valkenburg/Leiden : Er valt korrelhagel en de wind, die eerst was afgezwakt, neemt snel toe uit het noordnoordoosten. De temperatuur, nu nog –1, gaat van nu af snel omlaag. Het centrum van de depressie lijkt voorbij te zijn.
De Bilt : De luchtdruk bereikt met 1010,2 hPa nu zijn laagste waarde. De sneeuwval wordt nu minder; er is vandaag 2,5 cm gevallen. Temperatuur –5 en een krachtige, naar oost krimpende wind.
Amstelveen : Het wordt aardedonker bij een temperatuur van –3°C. Even na drieën begint er een dicht gordijn van sneeuw te vallen; het zicht loopt terug tot 100 meter. De windmeter schiet uit tot 18 m/s uit het noorden in een tiental minuten daalt de temperatuur van –3 naar –7. Kennelijk baant de koude lucht zich hier met geweld een weg terug naar het westen van het land.
Eelde : Zwakke oostenwind bij ongeveer –10.
Eindhoven : Vrij krachtige zuidenwind en sneeuw bij ongeveer –3.
Vlissingen : De noordwesten wind zwelt aan tot hard; de maximumtemperatuur wordt bereikt met +3,2 °C.
16.00 uur : Schiedam : De lucht betrekt nu en het wordt snel donkerder. Dan om 16.20 begint het : zo maar ineens komt een loeiende noordnoordoosten wind opzetten en brengt een grote partij sneeuw mee. Ik kijk uit het raam en zie, dat het zicht is terug gelopen tot minder dan 200 meter. Is dit stuifsneeuw, of nieuwe sneeuw? Het is in al dat geweld niet meer uit te maken; de sneeuw die als stuifsneeuw te zien is moet eigenlijk wel nieuwe sneeuw zijn, want het heeft hier ongeveer twee uur gedooid. Ook hier dat gevoel : met groot geweld herneemt de winter zijn positie in Nederland; dat zachte weer van vanmiddag was een intermezzo van slechts een paar uur.
Het gebied met rustig weer (we zouden dit “het oog van de storm” kunnen noemen), waarin zich de kern van de depressie bevindt, is waarschijnlijk een 30 tot 50 km groot; onduidelijk is nog waar precies het centrum over gekomen is. De dooi met noordwestenwind in Rotterdam moet haast wel betekenen, dat de kern hier oostelijk langs is gekomen. Valkenburg bij Leiden, een station veel dichter bij de kust, had geen dooi. Dat betekent, dat de zachtere lucht met noordwestenwind daar niet is doorgedrongen en dat de kern daar dan iets westelijk moet zijn gepasseerd.
Zeeland : Hier raast nu een noordwesterstorm. In de Volkskrant van 3 januari staat een bericht over de schade die is aangericht aan jachten in de haven van Breskens. Deze plaats heeft de modernste jachthaven aan de Westerschelde. Ze staat in open verbinding met de zee. Veel peperdure jachten zijn door de storm op de dijk gesmeten, andere werden op de pontons kapot gebeukt. Volgens de havenmeester was er sprake van een soort woedende vloedgolf. Niemand was op dit natuurgeweld voorbereid; ook de overheid niet, die achteraf het verwijt krijgt onvoldoende gedaan te hebben om te redden wat er te redden viel.
Amstelveen : Er is 8 cm verse sneeuw gevallen in korte tijd en totaal op deze dag 15 cm. Dalende temperatuur bij noordnoordoosten wind.
16.30 Schiedam : Overal in huis verschijnen nu weer ijsbloemen op de ramen. De sneeuwval gaat nog even door. Vlissingen heeft nog steeds die stormachtige noordwesten wind. Hevige sneeuwval nu in Brabant. Eindhoven meldt nog steeds een vrij krachtige zuidelijke wind en sneeuwval.
17.00 uur De Bilt : De temperatuur is al weer gezakt tot –7°C. Het sneeuwt nu weer harder en de luchtdruk schiet als een pijl omhoog : bijna 7 hPa in twee uur. Vlissingen : Stormachtige noordwestenwind bij +3°C. Eelde : zwakke noordoosten wind bij –9°C.
18.00 uur : Schiedam : Het weer komt geleidelijk tot rust, de wind is wat afgenomen en de temperatuur is gedaald tot –5°C. De Bilt : Lichte sneeuwval, -7°C en een krachtige noordoostenwind. Eelde : Het is koud, ongeveer –9 en de wind is zwak tot matig en gedraaid naar oost. Van sneeuwstorm of andere heftige verschijnselen is hier weinig te merken.
Vlissingen : Een harde noordnoordwestenwind bij dalende temperatuur. Eindhoven : De wind draait nu naar noord en neemt iets toe. Na een maximum van –2,1 is de temperatuur al weer aan het dalen.
Gilze-Rijen : de kern van de depressie verlaat hier ons land. De dooi kan dit deel van Brabant niet meer bereiken; het maximum was hier tegen 18.00 uur –1,3°C.
19.00 uur : Schiedam : Temperatuur –7°C bij matige tot krachtige noordnoordoosten wind. Het sneeuwen is gestopt.
De Bilt : Een matige tot vrij krachtige noordnoordoostenwind; temperatuur –7,5 en dalend. Vlissingen : De wind draait door het noorden heen naar het noordnoordoosten en neemt geleidelijk verder af. De vorst is weer ingevallen en heeft zo heel Nederland heroverd.
Eelde : het is bijna windstil geworden bij omstreeks –9.
24.00 uur : De rust van een etmaal geleden is weergekeerd. Plaatselijk is veel sneeuw gevallen tot 15 cm toe plaatselijk in Noord en Zuid Holland. In het uiterste noordoosten viel weinig; in Eelde bv maar 0,3 cm. De wind is overal verder afgezwakt, veelal tot zwak. Doordat het ook is opgeklaard, is het in het midden van het land al weer bijzonder koud. Om 1.00 uur –15 in Rotterdam, -16 in De Bilt en –18 in Twente. In het zuiden is de daling nog in volle gang en in het noorden is bij zwakke noordwesten wind het kwik omhoog gekomen. Den Helder heeft slechts –1. In onze omgeving ligt nu een kleine 15 cm sneeuw.
Enigszins verbijsterd overzie ik de afgelopen dag : 4 verschillende weertypen op één dag, waarvan er twee uitzonderlijk zijn:
-sneeuw bij krachtige zuidenwind; -5 tot -7
-opklaringen bij zwakke noordwestenwind na een regenbuitje; +2
-stormachtige noordnoordoostenwind met sneeuwval; snel dalende temperatuur van +2 naar –7
-rustig, helder weer bij –15
De meest bizarre weerdag die ik ooit heb mee gemaakt. Bijna alle denkbare weersverschijnselen kwamen in Rotterdam voor : regen, hagel, sneeuw, mist, onweer en stormachtige wind. Tevens kwam hier van alle KNMI hoofdstations de grootste luchtdrukstijging voor: tussen 15 en 19 uur steeg de druk met 14 hPa.
In de drukregistratie van De Bilt is een bijzonder verloop van de druk te zien : een halve dag daling, gevolgd door zeer snelle stijging. De druk aan het eind van de dag is vrijwel gelijk aan die aan het begin. Het beeld doet denken aan een “onweersneus” ; dat is eenzelfde drukverloop bij een zware onweersbui. Bij zo’n onweersbuibui gaat alles alleen op een kleinere schaal.
De vraag die mij later bezig hield, was deze : waar is nu precies de kern van de sneeuwdepressie over Zuid Holland gekomen. Ik noemde al de dooi, die Valkenburg niet en Rotterdam wel bereikte. Dit zou er op duiden, dat Valkenburg oostelijk van de kern bleef. Rotterdam kreeg enige tijd zwakke noordwestenwind, kennelijk in de warme sector van de depressie. Dit lijkt er op te duiden, dat de kern hier oostelijk langs ging. Kijken we naar de luchtdruk, dan zien we, dat het minimum van Rotterdam 1007,6 hPa was en van Valkenburg 1007,9 hPa. Als we aannemen, dat boven land gekomen, de druk in de kern langzaam begon te stijgen, dan betekent dit, dat de kern in ieder geval dichter bij Rotterdam langs kwam dan bij Valkenburg. Het zal dan een lijn zijn geweest iets westelijk van Leiden over centraal Zuid Holland naar Rotterdam of iets oostelijk van Rotterdam. De aangevoerde zachtere lucht (+2 in Rotterdam) zorgde voor heftige buien doordat deze lucht boven de koude lucht werd gedwongen om op te stijgen. Van diverse stations kwam melding van hagel en onweer.
De Volkskrant kopte op 3 januari een artikel met “Vervoer duurder wegens sneeuw” en daaronder “Alle verkeer in grote problemen”. Op 2 januari 1979 was het de unieke combinatie van zware sneeuwval, harde wind en zeer lage temperaturen die voor de grote overlast zorgde. Wegen werden afgesloten, vrachtauto’s konden hellingen niet nemen, slippartijen en langzaam rijdend verkeer. Sommigen verkozen de trein boven de auto. Dat hielp niet zo veel, want bij de spoorwegen vroor zo’n beetje alles vast : deuren, koppelingen en wissels; veel treinen vielen uit en alles wat nog reed kwam met grote vertraging op de plaats van bestemming. Het tramverkeer in Amsterdam kampte met dezelfde problemen. Gelukkig was er ook nog een positief bericht : het strooien van wegenzout is verbeterd; door gebruik te maken van nat wegenzout kunnen de strooiwagens nu met veel hogere snelheid rijden. Als de toestand van de weg dat tenminste toelaat……
Bronnen : Het KNMI, voor de registratie van De Bilt en gegevens van alle andere stations. Dankbaar heb ik ook gebruik gemaakt van gedetailleerde windgegevens van het KNMI.
“Mijn boeiendste weerdag” , een uitgebreid een zeer goed gedocumenteerd artikel van Tom van der Spek uit Amstelveen; verschenen in tijdschrift “Het Weer!”, jaargang 1 no 2, dec/jan 2000/2001.
De Volkskrant van 3 januari 1979
Eigen waarnemingen in Schiedam/Rotterdam.
Waarnemingen van Rutger in Woubrugge/Leiden.
Zoals zich al aankondigde op de weerkaart van gisteren, ontstond er een aktieve sneeuwdepressie op de Noordzee, ook wel Polar Low genoemd, die in zuidzuidoostelijke richting over ons land trok. Een Polar Low is in het zeegebied bij Noord Noorwegen een heel normaal verschijnsel. Het ontstaat boven het relatief warme oceaanwater als daar koude lucht uit de poolstreken overheen stroomt. Door clustering van buien ontstaat een klein lagedrukgebied, waarin het intensief kan sneeuwen. Je zou het kunnen zien als de arctische tegenhanger van de tropische cycloon; ook een Polar Low heeft een centrum met rustig weer een blauwe luchten. Op 1 januari was heel west Europa volgepompt met zeer koude, arctische lucht, zodat boven de Noordzee zo’n Polar Low kon ontstaan. Het exemplaar, dat ons op 2 januari bereikte, was voor onze streken van grote intensiteit en bracht op korte afstand enorme weersverschillen. We zullen het zien in de beschrijving. Meteorologen hadden het bijzonder moeilijk met de ontwikkeling van dit slecht weergebied; het ging op de Noordzee gewoon te snel en onverwacht om te kunnen worden bijgehouden.
1.00 uur : Het vriest in bijna het hele land streng tot zeer streng. Temperaturen : Den Helder –15, De Bilt en Beek (L) –14 en Eelde -19. De wind neemt in het westen al iets toe, waardoor het daar minder hard vriest : Rotterdam –12 en Vlissingen –6.
4.00 uur : De Bilt : het is –14°C; de wind waait uit het zuiden en neemt iets toe. Vanaf nu begint een stijging van de temperatuur. In het westen van het land raakt de lucht betrokken en waait het wat harder uit het zuiden. De temperatuur is daar al opgelopen tot boven –10. De verwachte mist is in het westen niet komen opdagen of is nu al lang verdwenen.
8.00 uur : De wind is op de nadering van de depressie in het hele land uit het zuiden gaan waaien. In het westen van het land daalt de barometer nu snel en is matige tot zware sneeuwval begonnen, die zich naar het oosten uitbreid; daarbij vriest het matig. In het noorden en oosten is het nog vrij rustig met strenge vorst.
10.00 uur : Schiedam : Ik wil met de auto vertrekken om op het conservatorium (Rotterdam) wat te gaan studeren. Het is ongeveer –5°C, het waait hard en het sneeuwt zwaar. Met enige moeite heb ik het portierslot geopend en ik zet mijn tas in de auto. Daarna ga ik aan het werk om de ruiten sneeuwvrij te maken; het sneeuwt zo hard, dat het zicht maar ongeveer 500 meter is. Snel wil ik weer in de auto stappen; dat was ijdele hoop, want nu zit het portierslot opnieuw dicht gevroren. Met nog meer moeite dan de eerste keer krijg ik het weer ontdooid en geopend. De rit van ongeveer 5 km verloopt moeizaam door de niet weg te pekelen sneeuw op de weg. Ik kom zonder problemen op het conservatorium aan.
In Noord en Zuid Holland sneeuwt het hevig bij harde wind en matige vorst. In De Bilt gaat de winter iets minder te keer; het begint daar bij –9 en een matige tot vrij krachtige zuidenwind zachtjes te sneeuwen.
10.15 uur : Amstelveen : De sneeuwval die rond 10 uur is begonnen loopt uit op een ware blizzard met zicht terug lopend tot 200 meter; de wind heeft uitschieters van 16 m/s. En dat bij –6° : niemand waagt zich buiten als het niet hoogst noodzakelijk is. Om 10.30 uur wordt de sneeuwval minder.
12.00 uur : Enorme verkeerschaos in het westen van het land. Op de snelwegen wordt nog gereden met een snelheid van 30 tot 40 km/uur; binnenwegen raken plaatselijk onbegaanbaar. De spoorwegen hebben het opnieuw moeilijk; veel treinen vallen uit en de nog rijdende treinen hebben een kwartier tot anderhalf uur vertraging. Intercity’s naar het noorden rijden al bijna niet meer. De problemen worden veroorzaakt door bevroren wissels en door stuifsneeuw onklaar geraakte motoren. Eén trein bezwijkt in het zicht van de haven : de reizigers moeten de laatste 800 meter naar het CS van Amsterdam langs de rails lopen.
Amstelveen : de temperatuur is opgelopen tot omstreeks –5; de lucht is donker maar het hevige sneeuwen is opgehouden; nog altijd die harde zuidoostenwind.
De Bilt : bij –7° sneeuwt het nu iets harder; de luchtdruk daalt snel bij krachtige zuidzuidoostenwind.
Vlissingen : de wind draait door het zuiden heen naar zuidwest, de temperatuur stijgt richting vriespunt.
13.00 uur : Het centrum van de sneeuwdepressie nadert onze kust. Op verschillende plaatsen in Zuid en Noord Holland worden enkele klappen onweer waargenomen. De sneeuw en hagel heeft een buiïg karakter. Amstelveen : -4°C; drie onweersontladingen bij opnieuw sneeuwval met nu ook korrelhagel. De Bilt : -6°C. Ook in de buurt van Leiden wordt een klap onweer gehoord ; de temperatuur stijgt, maar het komt net niet tot dooi.
Valkenburg meldt een maximum van –0,1°C.
In het noordoosten van het land is van dit bijzondere weer niets te merken. Er staat een zwakke tot matige zuidoostenwind en de temperatuur ligt tussen –8 en –10; af en toe valt wat lichte sneeuw. In de kop van Noord Holland komt plaatselijk mist voor bij matige vorst. Vlissingen : De krachtige wind draait door naar zuidwest en de temperatuur komt nu in de loop van het volgende uur boven het vriespunt uit.
14.00 uur : Amstelveen : De temperatuur is gestegen tot –3, de wind is gaan liggen en de barometer stopt met dalen. De sneeuwdikte is uitgegroeid tot 10 cm.
Rotterdam/Schiedam : Geleidelijk is het sneeuwen minder geworden. Maar wat er nu gebeurt verbaast mij wel heel erg ; na een licht regenbuitje klaart de lucht op, de zon breekt af en toe door en de wind is gedraaid naar noordwest. Het waait trouwens helemaal niet hard meer. Wat is hier aan de hand, vraag ik me af. Op straat is te zien dat het een beetje dooit en de temperatuur blijkt inderdaad tot +2 graden te zijn gestegen. Komen we dan toch in zachtere lucht? Daar was in de verwachting helemaal geen sprake van. Of zou het centrum van de depressie langs trekken?
Vlissingen : de dooi is ingevallen. Met een krachtige tot harde noordwesten wind stroomt minder koude lucht van de Noordzee binnen. De wind neemt in daarna nog verder toe.
14.30 uur : De Bilt : De hoogste temperatuur van de dag wordt nu gemeten : -4,7°C en dat bij oostenwind. De luchtdruk stijgt weer en een windstoot van 15 m/s wordt gemeten.
14.45 uur : Amstelveen : de luchtdruk begint snel te stijgen; vanuit het noordwesten wordt het steeds donkerder. Mogelijk trekt de kern van de depressie tussen nu en drie uur het land op.
15.00 uur : Schiedam : Een vreemd soort aangenaam weer is het, als een vrij normale winterdag met zwakke noordwestenwind en opklaringen. Dit duurt mij allemaal te lang; waar is de kou gebleven? De maximumtemperatuur op Zestienhoven wordt bereikt met 2,2°C.
Valkenburg/Leiden : Er valt korrelhagel en de wind, die eerst was afgezwakt, neemt snel toe uit het noordnoordoosten. De temperatuur, nu nog –1, gaat van nu af snel omlaag. Het centrum van de depressie lijkt voorbij te zijn.
De Bilt : De luchtdruk bereikt met 1010,2 hPa nu zijn laagste waarde. De sneeuwval wordt nu minder; er is vandaag 2,5 cm gevallen. Temperatuur –5 en een krachtige, naar oost krimpende wind.
Amstelveen : Het wordt aardedonker bij een temperatuur van –3°C. Even na drieën begint er een dicht gordijn van sneeuw te vallen; het zicht loopt terug tot 100 meter. De windmeter schiet uit tot 18 m/s uit het noorden in een tiental minuten daalt de temperatuur van –3 naar –7. Kennelijk baant de koude lucht zich hier met geweld een weg terug naar het westen van het land.
Eelde : Zwakke oostenwind bij ongeveer –10.
Eindhoven : Vrij krachtige zuidenwind en sneeuw bij ongeveer –3.
Vlissingen : De noordwesten wind zwelt aan tot hard; de maximumtemperatuur wordt bereikt met +3,2 °C.
16.00 uur : Schiedam : De lucht betrekt nu en het wordt snel donkerder. Dan om 16.20 begint het : zo maar ineens komt een loeiende noordnoordoosten wind opzetten en brengt een grote partij sneeuw mee. Ik kijk uit het raam en zie, dat het zicht is terug gelopen tot minder dan 200 meter. Is dit stuifsneeuw, of nieuwe sneeuw? Het is in al dat geweld niet meer uit te maken; de sneeuw die als stuifsneeuw te zien is moet eigenlijk wel nieuwe sneeuw zijn, want het heeft hier ongeveer twee uur gedooid. Ook hier dat gevoel : met groot geweld herneemt de winter zijn positie in Nederland; dat zachte weer van vanmiddag was een intermezzo van slechts een paar uur.
Het gebied met rustig weer (we zouden dit “het oog van de storm” kunnen noemen), waarin zich de kern van de depressie bevindt, is waarschijnlijk een 30 tot 50 km groot; onduidelijk is nog waar precies het centrum over gekomen is. De dooi met noordwestenwind in Rotterdam moet haast wel betekenen, dat de kern hier oostelijk langs is gekomen. Valkenburg bij Leiden, een station veel dichter bij de kust, had geen dooi. Dat betekent, dat de zachtere lucht met noordwestenwind daar niet is doorgedrongen en dat de kern daar dan iets westelijk moet zijn gepasseerd.
Zeeland : Hier raast nu een noordwesterstorm. In de Volkskrant van 3 januari staat een bericht over de schade die is aangericht aan jachten in de haven van Breskens. Deze plaats heeft de modernste jachthaven aan de Westerschelde. Ze staat in open verbinding met de zee. Veel peperdure jachten zijn door de storm op de dijk gesmeten, andere werden op de pontons kapot gebeukt. Volgens de havenmeester was er sprake van een soort woedende vloedgolf. Niemand was op dit natuurgeweld voorbereid; ook de overheid niet, die achteraf het verwijt krijgt onvoldoende gedaan te hebben om te redden wat er te redden viel.
Amstelveen : Er is 8 cm verse sneeuw gevallen in korte tijd en totaal op deze dag 15 cm. Dalende temperatuur bij noordnoordoosten wind.
16.30 Schiedam : Overal in huis verschijnen nu weer ijsbloemen op de ramen. De sneeuwval gaat nog even door. Vlissingen heeft nog steeds die stormachtige noordwesten wind. Hevige sneeuwval nu in Brabant. Eindhoven meldt nog steeds een vrij krachtige zuidelijke wind en sneeuwval.
17.00 uur De Bilt : De temperatuur is al weer gezakt tot –7°C. Het sneeuwt nu weer harder en de luchtdruk schiet als een pijl omhoog : bijna 7 hPa in twee uur. Vlissingen : Stormachtige noordwestenwind bij +3°C. Eelde : zwakke noordoosten wind bij –9°C.
18.00 uur : Schiedam : Het weer komt geleidelijk tot rust, de wind is wat afgenomen en de temperatuur is gedaald tot –5°C. De Bilt : Lichte sneeuwval, -7°C en een krachtige noordoostenwind. Eelde : Het is koud, ongeveer –9 en de wind is zwak tot matig en gedraaid naar oost. Van sneeuwstorm of andere heftige verschijnselen is hier weinig te merken.
Vlissingen : Een harde noordnoordwestenwind bij dalende temperatuur. Eindhoven : De wind draait nu naar noord en neemt iets toe. Na een maximum van –2,1 is de temperatuur al weer aan het dalen.
Gilze-Rijen : de kern van de depressie verlaat hier ons land. De dooi kan dit deel van Brabant niet meer bereiken; het maximum was hier tegen 18.00 uur –1,3°C.
19.00 uur : Schiedam : Temperatuur –7°C bij matige tot krachtige noordnoordoosten wind. Het sneeuwen is gestopt.
De Bilt : Een matige tot vrij krachtige noordnoordoostenwind; temperatuur –7,5 en dalend. Vlissingen : De wind draait door het noorden heen naar het noordnoordoosten en neemt geleidelijk verder af. De vorst is weer ingevallen en heeft zo heel Nederland heroverd.
Eelde : het is bijna windstil geworden bij omstreeks –9.
24.00 uur : De rust van een etmaal geleden is weergekeerd. Plaatselijk is veel sneeuw gevallen tot 15 cm toe plaatselijk in Noord en Zuid Holland. In het uiterste noordoosten viel weinig; in Eelde bv maar 0,3 cm. De wind is overal verder afgezwakt, veelal tot zwak. Doordat het ook is opgeklaard, is het in het midden van het land al weer bijzonder koud. Om 1.00 uur –15 in Rotterdam, -16 in De Bilt en –18 in Twente. In het zuiden is de daling nog in volle gang en in het noorden is bij zwakke noordwesten wind het kwik omhoog gekomen. Den Helder heeft slechts –1. In onze omgeving ligt nu een kleine 15 cm sneeuw.
Enigszins verbijsterd overzie ik de afgelopen dag : 4 verschillende weertypen op één dag, waarvan er twee uitzonderlijk zijn:
-sneeuw bij krachtige zuidenwind; -5 tot -7
-opklaringen bij zwakke noordwestenwind na een regenbuitje; +2
-stormachtige noordnoordoostenwind met sneeuwval; snel dalende temperatuur van +2 naar –7
-rustig, helder weer bij –15
De meest bizarre weerdag die ik ooit heb mee gemaakt. Bijna alle denkbare weersverschijnselen kwamen in Rotterdam voor : regen, hagel, sneeuw, mist, onweer en stormachtige wind. Tevens kwam hier van alle KNMI hoofdstations de grootste luchtdrukstijging voor: tussen 15 en 19 uur steeg de druk met 14 hPa.
In de drukregistratie van De Bilt is een bijzonder verloop van de druk te zien : een halve dag daling, gevolgd door zeer snelle stijging. De druk aan het eind van de dag is vrijwel gelijk aan die aan het begin. Het beeld doet denken aan een “onweersneus” ; dat is eenzelfde drukverloop bij een zware onweersbui. Bij zo’n onweersbuibui gaat alles alleen op een kleinere schaal.
De vraag die mij later bezig hield, was deze : waar is nu precies de kern van de sneeuwdepressie over Zuid Holland gekomen. Ik noemde al de dooi, die Valkenburg niet en Rotterdam wel bereikte. Dit zou er op duiden, dat Valkenburg oostelijk van de kern bleef. Rotterdam kreeg enige tijd zwakke noordwestenwind, kennelijk in de warme sector van de depressie. Dit lijkt er op te duiden, dat de kern hier oostelijk langs ging. Kijken we naar de luchtdruk, dan zien we, dat het minimum van Rotterdam 1007,6 hPa was en van Valkenburg 1007,9 hPa. Als we aannemen, dat boven land gekomen, de druk in de kern langzaam begon te stijgen, dan betekent dit, dat de kern in ieder geval dichter bij Rotterdam langs kwam dan bij Valkenburg. Het zal dan een lijn zijn geweest iets westelijk van Leiden over centraal Zuid Holland naar Rotterdam of iets oostelijk van Rotterdam. De aangevoerde zachtere lucht (+2 in Rotterdam) zorgde voor heftige buien doordat deze lucht boven de koude lucht werd gedwongen om op te stijgen. Van diverse stations kwam melding van hagel en onweer.
De Volkskrant kopte op 3 januari een artikel met “Vervoer duurder wegens sneeuw” en daaronder “Alle verkeer in grote problemen”. Op 2 januari 1979 was het de unieke combinatie van zware sneeuwval, harde wind en zeer lage temperaturen die voor de grote overlast zorgde. Wegen werden afgesloten, vrachtauto’s konden hellingen niet nemen, slippartijen en langzaam rijdend verkeer. Sommigen verkozen de trein boven de auto. Dat hielp niet zo veel, want bij de spoorwegen vroor zo’n beetje alles vast : deuren, koppelingen en wissels; veel treinen vielen uit en alles wat nog reed kwam met grote vertraging op de plaats van bestemming. Het tramverkeer in Amsterdam kampte met dezelfde problemen. Gelukkig was er ook nog een positief bericht : het strooien van wegenzout is verbeterd; door gebruik te maken van nat wegenzout kunnen de strooiwagens nu met veel hogere snelheid rijden. Als de toestand van de weg dat tenminste toelaat……
Bronnen : Het KNMI, voor de registratie van De Bilt en gegevens van alle andere stations. Dankbaar heb ik ook gebruik gemaakt van gedetailleerde windgegevens van het KNMI.
“Mijn boeiendste weerdag” , een uitgebreid een zeer goed gedocumenteerd artikel van Tom van der Spek uit Amstelveen; verschenen in tijdschrift “Het Weer!”, jaargang 1 no 2, dec/jan 2000/2001.
De Volkskrant van 3 januari 1979
Eigen waarnemingen in Schiedam/Rotterdam.
Waarnemingen van Rutger in Woubrugge/Leiden.
