Een waar smulverhaal van MG. http://www.weer.nl/nieuws/detail/2018-02-22-wie-is-de-beast-from-the-east/
De meteorologische winter is bijna voorbij (op 1 maart begint voor meteorologen de lente), maar iedereen is juist nu in de ban van de naderende kou. Eigenlijk is het al koud, de afgelopen nacht vroor het in Friesland 6 graden, maar overdag zorgt de zon nog voor ruime plustemperaturen. Toch hoor je het overal: de Russische beer is los! The Beast from the East ligt op de loer. De grote vraag is nu: komt de kou van straks wel echt uit Siberië? We gaan op zoek!
Winterweer in Nederland was de afgelopen jaren tamelijk zeldzaam. Natuurlijk: vorig jaar hebben we in januari even op de schaats gestaan, maar de echte kou ging ook toen aan ons land voorbij. Nu kriebelt het. De schare fans van winterweer in ons land is al bijna in extase. Minstens een week al worden de steeds weer binnenkomende nieuwe modelruns tot in de details gevolgd en besproken. En steeds weer laten die hetzelfde zien: vooral vanaf het weekend komen er, zeker ook als je de tijd van het jaar in ogenschouw neemt, een paar bijzonder koude dagen aan. Met in de nachten misschien wel een keer strenge vorst. En ook overdag minustemperaturen.
Luchtdeeltjes volgen
Het leuke van de meteorologie van tegenwoordig is niet alleen dat het weer uit en te na wordt gemodelleerd, maar ook dat je met al die modelgegevens hele leuke dingen kunt doen. Zo kun je de verplaatsing van luchtdeeltjes behoorlijk nauwkeurig volgen, zowel vooruit in de tijd via de modelverwachtingen als terug in de tijd, via het archief van diezelfde modellen. Zo kunnen we redelijk goed bepalen waar de lucht, die we vandaag boven Nederland hebben, zich over ruim een week bevindt. En net zo makkelijk kunnen we uitzoeken waar de lucht, zoals die nu in Nederland aanwezig is, ruim een week geleden was. Zo komen we al dichterbij het antwoord op onze vraag.
Laten we beginnen met de lucht van vandaag. Waar komt die vandaan? En laten we de periode dan op die ruime week stellen. Om het antwoord op die vraag te vinden, gebruiken we het op Internet gratis toegankelijke Hysplit Trajectory Model van de Amerikaanse weerdienst (NOAA). Als we dit model aan onze vraag laten rekenen, komt er een kaartje uit, zoals dat bij de afbeeldingen boven dit verhaal te zien is. Wat blijkt: de oostelijke tot noordoostelijke wind voert op dit moment lucht aan die vooral uit Polen afkomstig is, maar zijn brongebied gedeelltelijk aan de andere kant van de Oceaan heeft, in de buurt van Canada en de zuidpunt van Groenland.
Je ziet hierin nog de geschiedenis van het weer van de afgelopen week terug. We komen uit een koude westcirculatie, die de afgelopen week door een hogedrukgebied boven Scandinavië de pas werd afgesneden. Toen draaide de wind naar het oosten en kwam de aanvoer van koude lucht op gang, op dit moment dus vooral uit de omgeving van Polen. Echt koud is die lucht nog niet, ook nu niet. Want kijk je naar een kaartje waarop de temperaturen van vanochtend 7 uur in Polen te zien zijn, dan zie je dat het daar nu op veel plaatsen niet veel meer dan een graad of 5 vroor. De echte kou zat op dat moment nog verder oostwaarts in Rusland.
Kou gaat op transport
Maar dat gaat veranderen. Want de weerkaarten van dit moment, ook die van de nieuwste berekeningen, zijn nu unaniem van mening dat de koudste lucht op transport gaat en halverwege volgende week wel degelijk in onze omgeving aankomt. En dan gaat het niet zomaar om een beetje koude lucht, nee we moeten echt van berekoude lucht spreken.
De laatste berekening van het ECMWF (het Europese model dat wereldwijd als leidend wordt beschouwd) tekent aanstaande woensdag boven Nederland een luchtsoort in waarin het op 1500 meter hoogte bijna 20 graden vriest, een voor Nederland zeer uitzonderlijk lage waarde die je maar een paar keer in je leven meemaakt. Voor eind februari is het helemaal uniek. Het zou ons 1 of 2 dagen met mogelijk strenge vorst in de nacht en overdag een graad of 3 a 4 onder nul kunnen opleveren, en dat met een volop schijnende voorjaarszon en een erg koude wind erbij. Verder is de lucht extreem droog. Er wordt een dauwpunt van maarliefst -25 graden berekend.
Is het de Russische beer?
Waar komt die lucht dan vandaan? Is het de Russische beer, of moeten we toch ook nog naar een andere brondgebied kijken? We pakken ons Hysplit model er weer bij en laten het nu vanaf aanstaande woensdag een week terugkijken. Op het tweede kaartje, dat ook bij de afbeeldingen boven dit verhaal staat, zien we ineens een heel ander brondgebied. Het ligt veel verder naar het oosten en noorden. Nu komt de aangevoerde lucht wel degelijk uit Siberië, of zelfs van de Arctische oceaan. Het groepje dat de lucht van de Noordpool, via het noorden van Rusland onze kant op laat stromen, is het grootst. Het groepje dat het aanvoergebied voor Nederland in het noorden van Siberië intekent, is een stukje kleiner. De route loopt in alle gevallen via Finland en de Oostzee.
Kijken we naar de temperaturen zoals die vanochtend in het brongebied voor aanstaande woendag werden gemeten, dan zien we boven het noordpoolijs temperaturen tussen -15 en -25 graden, en in het gebied in Noord-Siberië zelfs temperaturen van rond -35 graden. Dat komt onze kant op.
Hoe koud wordt het bij ons?
Hoe koud kan het theoretisch dan in Nederland worden? Opnieuw zijn we aan het rekenen geslagen. Een bekende methode om die minimumtemperatuur te berekenen, is die van McKenzie. Daarin spelen de maximumtemperatuur van de voorgaande dag, de dauwpuntstemperatuur middenop die dag en de bewolking en wind gedurende de nacht waarin het afkoelt een rol.
Laten we nu eens de nacht van aanstaande woensdag op donderdag nemen. We komen dan vanuit een dag (woensdag) waarop de temperatuur volgens de modelberekening van het ECMWF niet boven -3 graden uitkomt. Tegelijkertijd wordt een ongelooflijk laag dauwpunt van -25 graden berekend. De lucht waarin we ons die dag bevinden is dus bizar droog. En hoe droger de lucht, hoe sneller het daarin in een heldere nacht kan afkoelen.
De formule zegt nu dat we de maximumtemperatuur en de dauwpuntstemperatuur bij elkaar moeten optellen. Dan kom je op -28. Die waarde deel je door 2, wat -14 oplevert. Voor een heldere nacht met wind (in dit geval ongeveer 10 knopen doorstaand) mag je dan nog 4,7 graden aftrekken. Het zou een minimumtemperatuur van tegen -19 graden opleveren! In een heldere nacht zonder wind mag je 9 graden aftrekken. Dan zou je zelfs op -23 graden kunnen uitkomen. Gevaren die hier op de loer liggen zijn bewolking, in plaats van helder weer, een een nog wat sterkere wind.
Hoe dan ook uniek!
We zullen dus moeten afwachten hoe het uiteindelijk uitpakt. We praten tenslotte ook over een dag die nog bijna een week vooruit ligt. Als dit allemaal uitkomt, gaan we wel iets meemaken wat in Nederland bijzonder zeldzaam is. Een dag met zulke lage dauwpunten, zo’n koude bovenlucht en een potentie voor zulke lage nachttemperaturen, komt nu eenmaal erg weinig voor. Hoe koud het die dag ook zal aanvoelen, om die reden is het hoe dan ook iets unieks om naar uit te kijken.
En ja, de vraag of het de Russische beer is die los is, kunnen we dus gedeeltelijk met ja beantwoorden. Maar misschien kunnen we nog beter van een ijsbeer spreken. Want dat zijn de beren die we in het noordpoolgebied het vaakste tegenkomen.