Het feit dat oktober zo koud aan het worden is en mogelijk zelfs de op elf na koudste wordt sinds 1706, is natuurlijk ronduit opmerkelijk. Er is de afgelopen tijd hier en daar al veel geschreven over herfstmaanden en de daaropvolgende winters. Ik wil nog even specifiek ingaan op de meest extreme oktobermaanden en de daaropvolgende winters. Want oktober 2003 is niet zomaar "koud", maar (tenminste) "zeer koud". En belooft zo'n "zeer koude" (of "extreme") oktobermaand nou meer of minder voor de daaropvolgende winter dan zomaar een "koude" oktober?
Een opvallend groot aantal (9) van die extreem koude oktobers (19) in de top 10 vanaf 1706, maakten we mee in de 20e eeuw. Maar er zijn er ook een aantal uit vroegere tijden. Bovenaan staan bijvoorbeeld (met gemiddeld 6.0 graden) 1805 en 1817. Van de meeste winters van de 18e en 19e eeuw, kan ik even niet zo snel wat harde cijfers terugvinden. Iemand gaf me nog wat informatie uit de boeken van Buisman. Van de winters waar ik even niks van kan vinden, ga ik er maar vanuit dat ze redelijk gemiddeld waren: niet streng en niet extreem zacht. Ik ga nu verder uit van de extremen in de 18e en 19e eeuw. Van de 20e eeuw heb ik wat meer getallen opgezocht. En bij het onderzoeken van de (thermisch) meest extreme oktobers, komen we toch wat opmerkelijkheden tegen.
Eerst even de 20e eeuw. Extreem koud waren (in volgorde van extreem koud naar iets minder extreem) de oktobermaanden van 1905 (33.6), 1922 (25.3), 1919 (32.3), 1974 (3.2), 1915 (26.0), 1939 (294.6), 1964 (59.6), 1912 (17.9) en 1926 (19.3). Achter de jaartallen staan de Hellmanngetallen van de daaropvolgende winters. Oktober 1905 was gemiddeld 6.0 graden, oktober 1926 8.0 graden. Flink deprimerende getallen; alleen oktober 1939 bleek het een opmerkelijk onderdeel te zijn in het voortraject naar de superwinter van 1940 (de op drie na koudste vanaf 1901). Ik vroeg me bij het zien van deze getallen af wat voor zomer eraan voorafging. Dus bij deze opnieuw hetzelfde rijtje jaartallen, en dan met het warmtegetal van de zomer vóór deze extreem koude oktobers. 1905 (41.8), 1922 (30.2), 1919 (27.9), 1974 (11.6), 1915 (23.9), 1939 (71.7), 1964 (47.9), 1912 (50.3) en 1926 (47.1). Conclusie: er was zelden een echt mooie zomer, alleen de zomer van 1939 viel in de categorie "warm". Juist dat jaar volgde een strenge winter op de extreme oktober.
En dan even kort iets over de 18e en 19e eeuw.
In de winters die toen volgden op de extreem koude oktobermaanden, kwamen weinig extremen voor. Geen extreem koude wintermaanden en geen extreem zachte wintermaanden.
Alleen... Oktober 1762 (op vier na koudste oktober sinds 1706, gemiddeld 7.0 graden) werd gevolgd door een januarimaand met een gemiddelde temperatuur van -5.8 graden (de op twee na koudste wintermaand sinds 1706!). Dat is 0.4 graden kouder dan februari 1956!
Merk tenslotte op dat juist 1939 vaak een afwijkende luchtdrukverdeling had.
Andersom kunnen we ons ook nog afvragen of er bepaalde extremen voorkwamen na een extreem zachte oktober. Extreem zachte oktobermaanden vanaf 1901 waren oktober 2001, 1969, 1995, 1954 en 1990. Van de 15 extreemste oktobermaanden van 1706, vonden er precies 5 vanaf 1901 plaats. Opmerkelijk genoeg een minder scheve verhouding dan bij de koude oktobermaanden! De Hellmanngetallen die volgden op de volgende oktobermaanden (dus winter '02, '70, etc): 2001 (21.6), 1969 (130.9), 1995 (150.5), 1954 (85.2) en 1990 (77.3). De warmgetallen van de zomers die eraan voorafgingen: 2001 (104.6), 1969 (115.4), 1995 (169.7), 1954 (31.5) en 1990 (87.0).
En dan weer even kort iets over de 18e en 19e eeuw. Opnieuw vind ik weinig koude of zachte extremen terug. Behalve oktober 1795 (12.9 graden) die gevolgd werd door een januarimaand met gemiddeld 6.0 graden (amper koeler dan horrormaanden zoals januari 1983 en 1975).
Merk overigens hierbij nog op dat 1969 en 1995 juist de jaren waren met een afwijkende luchtdrukverdeling.
Quote selectie